SI LORY SA AKING PAGKAKILALA

Ang madaling magbalik sa aking alaala kaugnay ni Kasamang Lory ay noong nasa ikalawang buwan na ako sa “safehouse” na kinabibimbinan ko noon mula nang ako’y mahuli noong Enero 17, 1976.  Tapos na ang pambubugbog at pagpapahirap sa katawan; nagpasasa na ang mga humuli sa paglalapat ng pahirap sa kaisipan at kalooban: pang-iintriga, maling balita at pananakot sa layuning papanghinain ang loob.

Minsan, isang araw ng Marso, nakangising pumasok ang isang opisyal  ng ahensiyang humuli sa akin (5th CSU, ngayo’y RSU4), dala dala ang isang dyaryo.  Inihagis sa akin at ipinabasa.  Nakapagtataka, sapagkat sa buong panahong inilagi ko sa safehouse na iyon, ni minsa’y hindi ako pinahintulutang magbasa ng kahit ano (kahit komiks)!  Saka ko na lamang nahinuha ang pakay nang matunghayan ko ang balita ng pagkamatay ni Lory sa isang “enkuwentro” sa Mauban, Quezon.

Napatigagal ako at matagal na hindi makapag-isip nang mahinahon.  Sa paano’ys isang matalik na kaibigan at kasama si Lory.  Tila nagka-epekto ang gustong mangyari ng walang hiyang opisyal.

Marami nang bagay ang ikinababahala ko nang mga panahong iyon – lalo na ang katayuan ng mga mahal sa buhay.  Dumating ang puntong nag-alala na ako sa demoralisasyong unti-unting gumagapang sa kalooban ko.  Hanggang naipasiya kong walang mahihita sa pagpapakalulong sa pagkaawa sa sarili at kung minsa’y paninisi sa iba.  Isang mabisang paraang ginawa ko ay ang pag-ala ala sa mga bayani at martir ng Rebolusyon.  Si Lory at ang mga panahong nagkasama kami sa ilang gawain ay naging mahalagang bahagi sa landas ng aking pagpapanibagong tatag habang nasa kamay ng kaaway.

Una kong nakita nang personal si Lory noong Abril ng 1971 sa Isabela.  Isa siya sa mga kinatawan ng mga propagandistang ipinadala roon para maghanda sa isang pambansang komperensiya ng mga propagandista.  Dapat pansining siya lamang ang babaeng kinatawan doon.

Bago kami nagtagpo ay matunog na rin ang kanyang pangalan bilang isa sa mga sulong na element ng kilusang kababaihan; patunay nito ang pamumuno niya sa MAKIBAKA, isang pambansang demokratikong organisasyon ng kababaihan noong bago ipataw ang Martial Law.  Ang unang impresyong nakintal sa akin sa una naming pagkikita: militante, matalino, masigasig sa gawain at malapit ang loob sa mga kasama (warm-hearted).

Napakapositibo ng kanyang karanasan sa bundok kapiling ng mga mandirigma ng Bagong Hukbong Bayan (BHB), kung kaya’t hindi kaagad siya maka-uwi sa siyudad upang maasikaso ang gawain sa paghahanda sa gagawing komperensiya.  Doon niya muling nakadaupang-palad ang dati niyang kasintahan noong estudyante pa siya.  Di naglaon, nakasal sila (isa ako sa mga sumaksi sa kasal) at saka lamang siya “pumanaog.”

Sunod na nagkita kami sa Maynila kaugnay nga ng paghahanda sa komperensiya.  Siya ang nahirang na pinuno ng komite sa paghahanda.  Sa maraming pagpupulong at konsultahan, kapansin pansin ang kanyang kasigasigan at dedikasyon sa gawain.  Masasabing kung hindi sa kanyang pagsisinop ay baka nagtagal ang paghahanda.  Isa pa ring katangian niya na hinangaan ko ay ang diwa ng pakumbabang pag-aaral.  Hindi nahihiyang magtanong o kumonsulta kung hindi alam at sabik din naman magbigay ng kanyang kaalaman.

Sabihin pa, matagumpay na naidaos ang komperensiya sa kabila ng kahigpitan ng mga panahong iyon – naideklara na ang suspensiyon ng habeas corpus, na-wanted na sya sa salang subersiyon at namiminto na ang imposisyon ng martial law.

Di naglaon, pagkatapos ng komperensiya ay nabalitaan kong nalipat siya sa Zambales, isang binubuksang lugar ng BHB. Matagal kaming hindi nagkabalitaan.  Sunod kong nabalitaan na nasa Bicol na siya, kung saan siya nahuli.

Ang naikuwento na lang sa akin nang siya’y madakip ay ang kanyang diwang magpumiglas, sa paano’y tinangka kaagad niyang makatakas, dangan na lang at napaliligiran na siya ng maraming sundalo.

Taong 1974 (buwan yata ng Oktubre) nang siya at ilan pang detenido ay matagumpay na nakatakas sa IPIL Rehabilitation Centers sa Fort Bonifacio.  Mangyari pa, marami ang natuwa sa positibong halimbawang ito.  Naglabas pa sila ng isang pahayag ng  paglalantad sa mga pang-aabuso ng mga military sa mga bilanggong pulitikal.

Makaraan ang ilang buwan (Hunyo 1975) nakatanggap ako sa kanya ng isang liham na siya palang magiging huling pakikipag-ugnayan  ko sa kanya.

Sa liham ay isinalaysay niya ang kanyang bagoong gawain bilang isang namamahala sa gawain ng pagbubukas ng isang sonang gerilya sa Timog Katagalugan. Napakataas ng kanyang moral sa kabila ng isang matinding personal na problema: ang napabalitang “pagbaligtad” ng kanyang asawa.  Nahalata ko sa sulat ang kanyang pagsisikap na ilagay sa tamang perspektiba ang personal na problema.  Malinaw ang  pagguhit niya ng linya sa pagitan ng Rebolusyon at kontra Rebolusyon, determinasyong pangibabawan ang personal na problema (na inamin niyang hindi kaagad malulutas) at matuto sa karanasan.

Hindi na ako nagkaroon ng pagkakataong sumagot bunga ng kahigpitan sa linya ng komunikasyon.  Ngunit hindi makakatkat sa alaala ang tatag at tining na loob, determinasyon sa gitna ng kahirapan at pagkamuhi sa kaaway na ipinahiwatig niya sa sulat at ipinamalas niya hanggang sa huling sandal ng kanyang buhay.

Sa alaala ni Kasamang Lory, iniaalay ko ang isang kasabihang narinig ko rito sa bilangguan: “Ang problema ay hindi kung lalaki ka o babae; ang problema ay kung handa kang lumaban o hindi.”

(Sa aking pagkatanda sinulat ito ng isang kasama na hindi nagpakilala mga ilang buwan pagkamatay ni Lorie. Walang pamagat ang kathang ito na kusa ko na lamang nilapatan.  Rosa Mercado)